چھوٹی سردارنی

وینا ورما ''توں میری کہانی کدوں لکھیں گی آشا؟'' اوہ کئی وار مینوں پچھدی۔ پر میں ہر وار ٹال دیندی۔ کئی وار اوہ مونہہ سجا کے چلی جاندی تے پھیر جدوں اگلی وار ملدی تاں اوہی شکوہ کردی۔ اجیہا کئی وار ہویا سی اک وار تاں اوس نے کہہ دتا سی ۔'' لکھنی ہے تاں لکھ دے ' میں زیادہ واری تاں کہنا نہیں''۔ مینوں لگدا جیویں اوہ کہندی ہووے میرا وی سویٹر بن جاں جھگا سیں دے مینوں پتہ اے توں سویٹر بنن جاندی ہیں یا جھگے سینے۔ سینا ہے تاں سیں دے۔ نہیں تے کسے ہور کولوں سلوا لواں''۔ میرے آپنے ایس خیال تے مینوں ہاسا آؤندا پر اج گل میں ہاسے وچ ٹال نہیں سکی۔ اج اوس دے لڑکے دا جنم دن سی جدوں میں اوس نوں ودھائیاں دتیاں تاں اوس نے بھری محفل وچ ایہہ سوال پھیر دوہرایا۔'' میری کہانی کدوں لکھیں گی''۔ مینوں جواب نہ سجھیا۔ دوپل سوچن توں بعد کہیا۔ '' روپی اصل وچ مینوں تیری پوری کہانی دا پتہ نہیں ہے۔ شروع تاں کر لواں گی پر ختم کتھے کراں؟ نالے مینوں ۔۔۔۔'' '' میرے ورگیاں کہانیاں کدے ختم نہیں ہوندیاں آشا۔ شروع ہوندیاں نیں تے چلدیاں رہندیاں نیں۔ بے انت ہوندیاں نیں، کوئی انت نہیں ہوندا، ایہناں کہانیاں دا'' اوہ اپنیاں کٹوریاں ورگیاں اکھاں بند کردی بولی۔'' پھیر وی جدوں تک پوری گل دا پتہ نہ ہووے۔۔۔۔۔ مینوں ڈر لگدا اے کہ کوئی جھوٹ سچ نہ مار بیٹھاں' پچھوں تینوں برا لگے۔'' میں جواب دتا۔ ' برا لگن نوں کیہڑا میں ستی ساوتری ہاں' جو میرے ہڈاں نے ہنڈایا ہے اوہ لکھ میرا سچ۔۔۔'' '' پر تیرا سچ مینوں پورا پتہ نہیں حالے''۔ میں کہیا۔ '' چنگا پھیر توں جائیں نہ اج رات میرے کول ہی رہیں۔ میں تینوں اج اپنا سچ دساںگی۔ اوہ حکم جیہا دے کے پارٹی وچ بزی ہو گئی۔ ادھی رات تک جنم دن دی پارٹی چلدی رہی۔ باراں وجے توں بعد اوہ ویلھی ہو کے صوفے تے ہی پسر گئی۔ آپنے لمے کالے وال اوس نے کھول کے کھلار لئے۔ میں ویکھیا لال رنگ دا سوٹ اوس دے رنگ نال رل گیا سی۔ گل وچ پائی ہوئی جھوٹھے موتیاں دی مالا صرف اوس دی لمی گوری گردن تے لپٹے ہون کارن ہی سُچی لگ رہی سی۔ لمے لمے ہتھ پیر تے لما قد، جیویں میرے ساہمنے اندر دے اکھاڑے دی کوئی اپسراں بیٹھی سی۔ کنی سوہنی ہے اوہ۔ پتہ نہیں کیوں اوہنوں ویکھ کہ مینوں تاج محل یاد آگیا۔ شائد تاج محل جیہی سوہنی لگی سی اوہ مینوں تے اونی ہی اداس۔ جے مرد ہوندی تاں روپی نال ضرور عشق کردی میں سوچیا۔ '' کتھے گواچ گئی ایں''؟ اوس نے میری دھیان مالا توڑی۔ میں تیرے حسن دا جلوہ دیکھ رہی ہاں۔ کنی سوہنی ہیں توں جی کردا ہے دیکھی جاواں۔۔۔۔'' میرا جواب سن کے اوہ کھلکھلا کے ہسی تے اوس دے دند موتیاں وانگ چمکے۔ '' میری کہانی وی سنیں گی کہ مینوں ویکھی ہی جاویں گی ؟'' اوہ مسکرائی۔ '' ہاں دس '' میں میز تے پیر رکھدی ہوئی نے پچھیا۔ آشا مینوں پتہ نہیں میں اپنی کہانی کتھوں شروع کراں۔ نہ ہی زندگی دا پہلا چپٹر یاد ہے تے نہ ہی پہلا پاتر۔ بس اینا یاد ہے کہ اک ٹٹے ہوئے گھر دی پیدائش سی۔'' اوہ تھوڑا جیہا رکی تے میرے ول ویکھیا۔ '' ٹٹے ہوئے گھر دی '' میں پچھیا۔ '' ہاں میرے ماں باپ دی آپس وچ بن دی نہیں سی۔ میں دس کو سالاں دی سی جدوں اسیں انڈیا توں انگلینڈ آگئے سی۔ میری تھوڑی بوہتی پڑھائی انڈیا وچ ہوئی ہے باقی انگلینڈ وچ۔ میرے ممی ڈیڈی فیکٹریاں وچ کم کر دے سی۔ ڈیڈی جنا پے پیکٹ لے کے آوندے اوہ شراب تے گوریاں تے خرچ کر دیندے تے مم نالے ڈیڈی دیاں گالھاں کھاندی نالے گھر دا خرچ چلاوندی۔ کسے نہ کسے بہانے ڈیڈی مم نوں روز ہی کٹدا سی پر مم ڈیڈی نوں چھڈن لئی تیار نہیں سی۔ میں کئی وار مم نوں کہیا کہ آ انڈیا چلیئے' پر ڈیڈ تے مم نوں ہن پونڈاں توں ودھ کوئی چیز پیاری نہیں سی۔ انڈیا جانا تاں دور اوہ تاں انڈیا دا ناں سنن لئی وی تیار نہیں سن۔ پر میں اک دن لئی وی انڈیا نوں نہیں بھلی سی۔ آپنے دوستاں سہیلیاں نوں اپنے رشتے داراں نوں تے آپنے پنجاب نوں۔ ایہو جیہی کوئی رات نہیں سی جس دن مینوں انڈیا دا سپنا نہ آیا ہووے۔ ایہو جیہے ماحول وچ زیادہ پڑھ لکھ نہ سکی۔ سکول توں بعد مینوں ائیر پورٹ تے کم مل گیا۔ جیویں گھر دی گھٹن وچوں نکل کے میں رنگ برنگے میلے وچ آگئی۔ روز ہی ہزاراں مسافر جہازاں تے چڑھدے اتر دے۔ جیویں روز نویں پنچھی آوندے تے اُڈاری مار جاندے۔ میں لوکاں نوں آوندے جاوندے ویکھدی۔ آپس وچ گلے ملدیاں تکدی تے میرے اندر بہت کجھ ٹٹ جاندا۔ لوک کنے خوش نیں کیویں آپس وچ پیار کر دے نیں ' اک دوجے نوں۔ جدوں کوئی آدمی تیمیں الگ ہو رہے ہوندے تاں اک دوجے دیاں بانہاں وچ سما جاندے۔ عورت روندی تاں مرد وی اوہنوں چھاتی نال لا کے اکھاں بھر لیندا۔ مینوں لگدا ہے، جتھے سارا دن کلیش ہوندا تے بھنگ بھجدی ہے۔ مینوں پیسے سوہنے ملدے سی پر جس دن تنخواہ ملنی ہوندی میں اداس ہو جانا۔ تنخواہ مم نوں دیواں گی ڈیڈ شراب واسطے پیسے منگے گا۔ مم کہے گی کڑی دے پیسے نیں شراب تے نہ روڑھ۔ دوویں جوت پتان ہوون گے۔جیویں پیسہ ساڈے گھر دی لڑائی دی اگ وچ پٹرول دا کم کردا سی توں سن رہیں ایں نا دھیان نال ''؟ اوہ گل کردی وچوں رکی۔ '' بولی چل رک نہ۔۔۔ کہانی دی تند نہ توڑیں۔ میں سبھ سن رہی ہاں''۔ میں اکو ساہ وچ کہہ گئی۔ '' ہاں میں کہہ رہی سی کہ ایہناں ہی اداسیاں وچ جدوں تن سال لنگھ گئے۔اک دن انڈیا جان والی فلائیٹ لیٹ سی۔ مسافر بیٹھے چاء پانی پی رہے سن تے اسیں سارا سٹاف اوہناں دی سیوا وچ لگے ہوئے سی۔ ایہناں ہی مسافراں وچ ملیا سی مینوں نریندر۔ مینوں تھکی ٹٹی نوں کرسی تے بیٹھی ویکھ کے اوہ میرے نال والی کرسی تے آکے بیٹھ گیا۔ میں سرسری نظر نال اوس ول ویکھیا پر ویکھدی رہ گئی۔ جیویں اوس نے مینوں ہیپناٹائز کر لیا سی۔ سوہنے بندے تاں میں ائر پورٹ تے روز ہی ویکھدی سی پر نریندر لئی تاں جیویں سوہنا لفظ وی چھوٹا سی۔ گورا چٹا مونہہ دخ دخ کردا۔ گھنگھرالے وال، گلابی بلھ تے درویشاں ورگیاں اکھاں۔ جیویں اوس دیاں اکھاں وچوں سیک آرہیا سی۔ مینوں آپنا وجود پگھلدا جاپیا۔ میں اوس دیاں اکھاں وچ گواچ گئی۔ اوہ مسکرایا۔ میں آپے وچ مڑی۔ تھوڑا سنبھلی کہ اٹھ کے چلی جاواں۔ پر میرے پیراں وچ جان نہیں سی۔ '' کیہ ناں ہے تیرا۔۔''؟ اوس نے ہولی جیہی پچھیا۔بہت نگھی آواز سی اوس دی ۔''روپندر'' میں جواب دتا۔ '' بہت پیارا ناں ہے پر اینا نہیں جنی سوہنی توں آپ ہیں۔ تیرا ناں تصویر ہونا چاہی دا ہے جاں بہار ۔ تصویر جنی سوہنی ہیں توں ''۔ جدوں اوہ گل کردا تاں اوس دیاں اکھاں جادو دھوڑ دیاں۔ '' توں کتھے چلیاں ہیں۔۔۔'' میرا اینے سوہنے مرد دے مونہوں اپنی تعریف سن کے دل اُچھلیا پر میں اوس نوں ظاہر نہ ہون دتا۔ '' انڈیا۔۔۔۔ پنجاب۔۔۔ امر تسر کول پنڈ ہے میرا۔ میرے ماں باپ اوتھے ہی نیں۔ گھر بار۔۔۔۔ زمین جائیداد ۔۔۔ پورا پنڈہی ساڈا اپنا ہے۔ میں اکلا پتر ہاں ماں باپ دا۔ بس سال دے چار چکر انڈیا دے لگ ہی جاندے نیں۔۔۔'' اوہ دس رہیا سی۔ '' امر تسر ۔۔۔ جتھے ہرمندر صاحب ہے ؟'' میں کہیا۔ '' ہاں ساڈے پنڈ توں دس کو میل دا راہ ہے امر تسر دا۔ توں گئی ہیں کدے ہرمندر صاحب ''؟ '' نہیں پر ساڈے گھر ہرمندر صاحب دی بوہت وڈی تصویر لگی ہوئی ہے۔ میرا بڑا جی کردا ہے میں کدی ہرمندر صاحب جاواں۔۔۔۔ پنجاب جتھے میرا گھر ہے میرے باپ دادیاں دا گھر۔۔۔۔'' میں اداس آواز وچ کہیا۔ '' چل اج ہی لے چلدا ہاں ۔'' اوس نے مذاق وچ کہیا تے میں شرما کے نیویں پا لئی۔ ''میرا ناں نریندر ہے۔ ست تاریک نوں واپس آواں گا۔ توں مینوں ملیں گی ائیر پورٹ تے ۔۔۔؟'' اوس نے صرف ملن دا وعدہ منگیا۔ '' پتہ نہیں'' میں اوتھوں اٹھ کے کھڑی ہو گئی۔ نریندر چلا گیا۔ میرے لئی ست تاریک دور ہو گئی۔ بھاویں کوئی گل نہیں سی پر جیویں گھڑی دیاں سوئیاں رک گئیاں میرے لئی۔ اک منتر پھوک گیا سی اوہ میرے تے ۔ جدوں وی ائیر انڈیا دی فلائیٹ آوندی میں چارے پاسے اکھاں گھماوندی۔ شائد اوہ پہلاں نہ آجاوے' کتے اوہ لنگھ نہ جاوے۔ عجیب جئی تر تھلی میرے اندر مچ گئی سی۔ ہولی ہولی کر کے تن ہفتے لنگھ گئے تے ست تاریخ آگئی۔ میں جان بجھ کے کسے دوکان وچ جا کے کھڑی ہو گئی کہ دیکھاں تاں سہی اوہ مینوں لبھدا ہے کہ نہیں جاں بھل ہی گیا ہووے۔ سارے مسافر لنگھ گئے۔ نریندر اخیر وچ آیا۔ اوس نے چارے پاسے اکھاں گھمائیاں۔اوہ مینوں تلاش کر رہیا سی۔ دس پندراں منٹ ایدھر اودھر گھمدا رہیا تے میں مزے لیندی رہی۔ آپنے کوٹ دی جیب چوں رومال کڈ کے اوس نے اپنا متھا پونجھیا جتھے شائد پریشانی کارن پسینہ آگیا سی۔ اخیر اوہ بیگ چک کے ہارے ہوئے کھڈاری وانگ گردن سٹ کے تُر پیا۔ میں دوکان چوں باہر آگئی'' نریندر '' میں پچھوں آواز دتی۔اوہ رک گیا۔ جیویں ہزاراں گلاب اوس دے چہرے تے اکو ویلے کھڑ پئے سی۔ '' مینوں پتہ سی توں ضرور آویں گی۔۔۔'' اوس نے مینوں جپھی پا لئی۔زندگی وچ مینوں پہلی وار کسے مرد نے آپنے کلاوے وچ لیا سی۔اوس دے سریر چوں بھبھل ورگا سیک آرہیا سی۔ مینوں لگیا میں پگھل رہی ہاں۔خاموش جیہی اوس دے نال لگی رہی۔ '' چل ساہمنے بیٹھ کے چاء پینے ہاں۔'' اوہ ریستوران ول نوں تُر پیا۔ میں جیویں بولی تے گونگی ہو گئی سی۔ اوس دیاں گلاں دا ہوں ہاں وچ جواب دے رہی سی۔ اوہ میرے لئی انڈیا توں سونے دی چین لے کے آیا سی جیس دے لاکٹ وچ ہرمندر صاحب دی تصویر سی۔اوس نے اپنے ہتھاں نال میری گردن وچ اوہ چین پادتی۔اسیں کافی دیر اوتھے بیٹھے رہے تے پھیر اوہ ویک اینڈ تے ملن دا وعدہ کر کے چلاگیا۔ میں ہن عام دنیا چوں نکل کے کسے ہور دنیا وچ رہ رہی سی۔ نریندر دے خیال دا نشہ ہر ویلے میرے دماغ تے سی۔اُٹھدے بہندے اوس دا ہی خیال سی۔ گھر دا کلیش ماں باپ دی چڑ چڑ تے کم دا پریشر میں سبھ بھل گئی۔شنیوار والے دن میں اپنا سب توں سوہنا پنجابی سوٹ کڈ کے پایا تے نریندر نوں ملن چلی گئی۔ اوہ میری انتظار کر رہیا سی۔سفید رنگ دی مرسیڈیز وچ اوہ کوئی راجکمار لگ رہیا سی۔ مینوں آپنی قسمت تے رشک ہویا۔ اسیں بوہت دیر تک آپس وچ گلاں کر دے رہے، اک دوجے بارے۔ اک دوجے دیاں ہوبیاں پچھدے رہے تے ہس دے مذاق کر دے رہے۔میں اوس نوں اپنی زندگی بارے دسیا کہ میں کنی ا کلی ہاں۔ میرے ماںباپ کیویں اک دوجے دے دشمن ہین۔ دشمنی دی گل نہیں ہوندی روپ۔ دراصل سمجھن دی گل ہوندی ہے۔ انڈر سٹینڈنگ دی۔ آدمی تیویں دا میل سہی نہ ہووے تاں انڈر سٹینڈنگ ہوہی نہیں سکدی۔ ایہہ بے میل جیہے ویاہ گھڑیسا گھڑیسی دا ہی کم ہوندے نیں۔ کوئی سواد والی گل نہیں ہوندی۔ توں سنیا نہیں جوڑِیاں جگ تھوڑِیاں نرڑ بتھیرے۔ ایتھے زیادہ نِرڑ ہی نیں تے ایس دا خمیازہ بچے بھگت دے نیں''۔ اوہ کتے دور گواچ گیا۔ '' کیوں نریندر تیرے ماں باپ وی ''؟ میں حیران ہوئی۔ '' نہیں میرے ماں باپ تاں انڈیا وچ راجیاں وانگوں رہندے نیں۔ اوہ تاں پرانے بندے نیں' جدوں ویاہ لاٹری وانگ لگدا ہوندا سی۔'' اوس نے وائن دا گلاس مونہہ نوں لاؤندیاں کہیا۔ '' پھیر توں اداس کیوں ہو گیا؟''۔ '' میں در اصل اپنی گل کر رہیا سی۔۔۔۔ میری تے میری بیوی دی کدی نہیں بنی۔ چنگی سوہنی کڑی ہے اوہ، بہت امیر گھر دی۔ پکے میڈ ان انگلینڈ۔ مجال ہے اوہدے پچھے بغیر گھر وچ پتہ وی ہل جاوے۔ مینوں پتہ ہے اوہ مینوں بوہت چاہندی ہے پر میرے دُھر اندر نہیں لہہ سکی۔ میں کدے شدت نال اوس نوں پیار نہیں کیتا۔ صرف بچیاں کر کے ساڈی میرج چل رہی ہے۔۔۔۔۔'' اوہ بولدا بولدا رکیا۔ '' تیرے بچے وی نیں نریندر؟ توں تاں ویکھن نوں کوارا لگدا ایں۔۔۔'' میں حیران سی۔ '' نہیں روپ میرا وڈا لڑکا پندراں سالاں دا ہے تے لڑکی دس سال دی۔ میں ویاہ کر کے انگلینڈ آیا سی۔ رشتے داری وچوں ہی میرا ویاہ ہو گیا سی۔ سوچیا سی پڑھی لکھی سوہنی کڑی ہے بلجیت میری تے میرے خاندان دی قدر کرے گی پر اوہ مینوں گھر دے اک سامان توں ودھ کجھ نہیں سمجھدی جیویں میں اوس دا نوکر ہوواں۔ میں اپنے گھر پوری سرداری کیتی ہے پر انگلیند آکے لگدا ہے جیویں کمی ہووواں۔ سالا ڈارلنگ ، ڈارلنگ، پلیز پلیز کردیاں مونہہ دکھن لگ جاندا ہے۔ اوہ سمجھدی ہے میں اوس دا غلام ہاں پر دلوں میں اوس دی دھیلے دی قدر نہیں کردا۔لوک جانوراں نوں وس وچ کر لیندے نیں۔ اوہ تیویں کیہہ ہوئی جس نے آدمی نوں نہ جتیا۔ بس اک خالی پن جیہا لے کے جی رہیا ہاں بے ارتھ زندگی۔۔۔'' پھیر اوہ بوہت دیر تک چپ رہیا۔ کیہہ گل ہے میرے ویاہ دی گل سن کے تیرا موڈ خراب ہو گیا؟ پر ایہہ وی کیہہ ویاہ جو صرف اکٹھے رہن لئی ہے۔ اوہ ہور روم وچ سوندی ہے تے میں ہور وچ ساڈی کوئی دلی سانجھ نہیں ہے ''۔ اوہ مینوں اپنیاں مجبوریاں دس رہیا سی۔ '' نہیں میں سوچ رہی سی کہ ایتھے ہر گھر وچ ایہو حال ہے۔ ادھوریاں جیہاں زندگیاں جی رہے نیں لوک۔۔۔'' مینوں میرا گھر یاد آگیا۔ہاںادھوریاں ہی سمجھ لے پر جے کوئی چنگا ساتھی مل جاوے تاں پوریاں وی ہوجاندیاں نیں۔'' اوس دیاں اکھاں وچ میں پہلی وار اداسی دی جھلک ویکھی۔ '' کیہ مطلب'' ؟ '' مطلب بچیاں کر کے میں آپنی عورت نوں تاں چھڈ نہیں سکدا۔ میرے سوارتھ کر کے اوہناں معصوماں دی زندگی کیوں تباہ ہووے۔ ٹٹے ہوئے گھراں دے بچے کیہو جیہے ہوندے نیں۔تیتھوں ودھ کون سمجھ سکدا ہے۔۔۔ پر ہاں جے ایس سب دے باوجود کوئی مینوں سویکار کر لوے تاں میں زندگی بھر ساتھ نبھاؤن دا وعدہ کرداں''۔ اوس نے میرا ہتھ پھڑ دیاں کہیا۔ '' زندگی بھر دا ساتھ نبھاؤن دا وعدہ کیویں؟ جدوں توں پہلاں ہی ویاہیا ہویا ایں۔ تیری تیویں تینوں چھڈے گی؟ ویاہ توں بغیر زندگی بھر دا ساتھ کیویں نبھ سکدا ہے؟'' گل میرے گلے توں تھلے نہیں اُتر رہی سی۔ رادھا تے کرشن دا کیہڑا ویاہ ہویا سی؟ ہرمندر وچ اوہناں دی پوجا ہوندی ہے۔ پیار تاں بہت اچھا جذبہ ہے روپ۔ ایہدا ویاہ نال کوئی تعلق نہیں۔ ویاہ نال پیار نہیں خریدے جاندے۔ ویاہ توں بوہت اُتانہہ دی چیز ہے ایہہ۔۔''اوہ فلاسفراں وانگ بولیا۔ '' پھیر رادھا کیہ کرشن دی رکھیل سی ؟'' مینوں رادھا تے کرشن دی کہانی وچ دلچسپی جاگ پئی۔ نہیں رادھا کرشن دی پریمکا سی اوس دا عشق۔ کرشن دے کہندے تن تن سو سٹھ رانیاں سی پر رادھا دی گل ہی ہور سی۔ دل دی کہانی اے۔'' نریندر نے مستی وچ اکھاں بند کردیاں ہوئیاں کہیا۔ '' کرشن وی تیرے ورگا سوہنا ہونا تے شرارتی جس تے ہر کوئی عاشق ہو جاندا سی ۔۔۔۔'' میں ہس کے کہیا۔ '' نہیں۔ میں کِتھے سوہنا ہاں تے نہ ہی میرے کول ٹائم ہے کرشن وانگ پتنیاں دی فوج رکھن دا پتہ نہیں کیوں تینوں ویکھ کے مینوں لگیا کہ آپنی جوڑی کنی سوہنی بندی ہے رادھا تے کرشن وانگ۔ کنی سوہنی ہیں توں۔ کسے دا وی ایمان ڈول سکدا ہے ''۔ جدوں اوس نے میریاں اکھاں وچ اکھاں پا کے کہیا تاں مینوں لگیا اوہ جھوٹھ نہیں بولدا۔ مینوںر اہ جاندی نوں ویکھ کے لوک کھڑو جاندے نیں۔ ایہہ میں کئی وار خود ویکھیا سی۔ '' میری رادھا بنیں گی۔۔۔؟'' اوس دی آواز وچ ترلا سی ۔'' پتہ نہیں '' آکھ کے میں گھر آگئی۔ کئی دن مڑ کے نریندر نوں نہ ملی۔ پر اوس نوں بھلی وی نہ۔ میں کدے مندر نہیں گئی سی پر پتہ نہیں کیوں میں اک دن شام نوں مندر چلی گئی۔ رادھا تے کرشن دیاں مورتاں ویکھ کے میرا وی دل زور دی دھڑکیا۔ مینوں لگیا رادھا کرشن دی تھاں تے میں تے نریندر اوتھے کھڑے سی۔ میں سر جھکاؤنا بھل گئی ۔ پجاری کول جا کے رادھا تے کرشن دی کہانی پچھی۔ اوہی سی جو نریندر نے دسی سی۔ میرے دل وچ نریندر دے پیار دا جو دریا ہولی ہولی وگ رہیا سی جیویںاچانک اوس وچ طوفان آ گیا۔ گھر آکے میں ساری رات نریندر بارے سوچدی رہی۔ اوس نوں بھلنا شائد میرے لئی اوکھا ہو گیا سی۔ مینوں دنیا دے کئی وڈے بندے یاد آئے' جیہناں نے دو دو ویاہ کروائے سی۔ کئی ویاہے بندے ' جیہناں تے کواریاں کڑیاں مردیاں نیں۔ پر میرا دماغ میرے دل دا ساتھ نہیں دے رہیا سی۔ ایہہ غلط ہے ایہہ صحیح ہے دے چکر وچ ہفتہ لنگھ گیا۔ اک دن جدوں شام نوں کم چھڈیا تاں نریندر کار لئی اگے کھڑا سی۔ داڑھی ودھی ہوئی' سر دے وال کھنڈے ہوئے تے درویشی اکھاں وچ انتاں دی اداسی ۔ اوس نوں ویکھ کے میرے دل وچ خشی دی اک لہر جیہی اُٹھی پر میں ظاہر نہ ہوون دتی۔ '' تینوں اک وار وی میرا خیال نہیں آیا۔۔؟ کنی نرموہی ہیں توں ۔'' اوس نے اکھاں بھر کے کہیا۔ میں کجھ نہ بولی اوس دیاں اکھاں وچ اتھرو ویکھ کے میرے اندروں رُگ بھریا گیا پر انتہا دی خوشی وی ہوئی کہ نریندر مینوں کنا پیار کردا ہے۔ '' مینوں بھلیا نہیں توں ''؟ میں جیویں اوس دے اندر جھانکنا چاہندی سی۔ '' توں بھلن والی چیز ہیں؟ '' اوس نے اگوں سوال کیتا۔ اوس دن پہلی وار اسیں کٹھیاں نے رات گزاری۔کنا نگھ سی اوس دی چھوہ وچ تے کنی ریلیکس ہوندی سی میں ' جدوں اوس دے موڈھے تے سر رکھدی سی۔ پھیر تے جیویں ایہہ روز دا ہی کم ہو گیا۔ اوہ بزنس دے بہانے تے میں کم دے بہانے اکثر راتاں باہر گزار دے' جدوں سویرے الگ ہوندے تاں جیویں جسم چوں روح کڈھن والی گل ہوندی۔ '' توں آپنا اڈ فلیٹ لے لے۔'' اک دن نریندر نے میرے دل دی کہی۔ '' پیسے میں آپے دیواں گا ۔ توں آپنی پسند دا گھر دیکھ لے ''۔ میں اک بیڈ روم دا چھوٹا جیہا فلیٹ ویکھ لیا۔ نریندر نے تے میں مل دے خرچہ کیتا تے مہینے وچ ہی لینڈ لیڈی بن گئی۔ نریندر نے گھر سامان نال بھر دتا۔ ہن میرے گھر وچ عیش آرام دی ہر چیز موجودسی۔ ماں باپ نوں پتہ لگیا تاں بہت کلیش ہویا۔ میں پج پایا کہ تہاڈی لڑائی کر کے ہی گھر چھڈ رہی ہاں۔ نریندر دے پیار وچ مینوں دنیا دا ہر رشتہ۔۔۔ جاپدا سی۔ اوہ ہر روز شام نوں گھر جان توں پہلاں دو چار گھنٹے میرے کول گزار دا۔ میں اوس لئی کھانا تیار کردی' اوس دے کپڑے دھوندی۔ پریس کردی تے پوری عورت بن کے اوس دی سیوا کر دی۔ میں نہیں چاہندی سی، جنہاں کمیاں کر کے اوہ بلجیت توں دور ہویا ۔اوہ کمی میرے وچ ہون۔ جدوں اوہ ادھی کو رات نوں مینوں چھڈ کے جاندا تاں کئی وار میں رو پیندی۔ '' روندی کیوں ہیں؟ جنا پیار سی تینوں دے چلیا ہاں۔ اوس واسطے کیہ بچیا ہے؟'' اوہ مینوں تسلی دیندا۔ '' توں میرا ہوویں گا کدے پورے دا پورا ''؟ میں شکوہ کردی۔ '' میں تینوں پہلاں ہی کہہ دتا سی کہ اوس تیویں نوں نہیں چھڈ سکدا۔۔۔۔'' جدوں اوہ میری گود وچ سر رکھ کے کہندا تاں میں برف ہو جاندی۔ '' میرا اک دوست کہندا ہے منگی ہوئی سیگرٹ، منگی ہوئی اخبار تے منگی ہوئی تیویں دا مزا ہی ہور ہوندا ہے۔ میں کدے اخبار تے سیگرٹ تاں منگی نہیں پر تیویں ۔۔۔'' جدوں اوہ شرارت نال کہندا تاں میں اوس دے کن پھڑ کے کھچ دیندی۔ '' تاں پھیر منگی ہوئی چیز کنے کو دن چلدی ہے؟ آخر تیری مالکن تینوں اک دن میرے توں کھوہ کے لے ہی جاوے گی ''۔ کوئی ڈر میرے اندروں اُٹھدا۔ '' اوہ میری مجبوری ہے روپ تے توں میرا عشق۔ مجبوری عشق توں کدے جت نہیں سکی۔'' اوہ میرا دل دھراؤندا تے میں مجبوری تے عشق دی کشمکش وچ سبھ کجھ بھل جاندی۔ یاد رہ جاندا صرف نریندر دا پیار تے ساتھ جس دے آسرے ست سمندر ترن نوں میں تیار سی۔ اوہ پھیر کنی کنی دیر میرے لمے والاں نال کھیڈدا رہندا جاں میرے پیر اپنی گود وچ رکھ کے بیٹھ جاندا، عورت دا چاہون والا جے اوس دے قدماں وچ بیٹھا ہووے تاں اوہ آپنے آپ نوں نور جہاں سمجھدی ہے تے ایس حکومت دا نشہ تخت طاؤس توں گھٹ نہیں ہوندا تے ایس نشے وچ مینوں پاپ پُن سبھ بھل گیا سی۔ گرمیاں دیاں چھٹیاں سی ۔ نریندر دوہفتے توں کسے بزنس ٹور تے گیا ہویا سی۔ اچانک اک دن سویرے میرا دل گھبرایا تے مینوں لگیا کہ میں ماں بنن والی ہاں۔ میں اواک رہ گئی۔ سمجھ نہ آئی خوش ہوواں کہ اداس، ہساں کہ روواں؟ جھٹ پٹ ہریندر دے دفتر وچ فون گھمایا پر حالے اوہ واپس نہیںآیا سی۔ کئی دن لنگھ گئے، عجیب جیہا احساس سی جو بیان نہیں کیتا جاسکدا۔ صرف محسوس کیتا جاسکدا سی۔نریندر نوں پتہ لگے گا تے خوشی وچ پاگل ہو جاوے گا۔ میں چھیتی توں چھیتی اوس نوں ایہہ خوش خبری سناونا چاہندی سی پراوس دا کوئی پتہ نہیں لگ رہیا سی کہ کتھے گیا ہے، جدوں وی فون کردی اگوں جواب ملدا '' ضروری کم تے باہر گئے ہوئے نیں۔'' اچانک اک دن سویرے اوس دا فون آیا۔ اوہ ائیر پورٹ توں بول رہیا سی۔ میں فٹا فٹ اوس نوں خوشخبری سنائی۔ دو پل لئی اوہ کجھ نہ بولیا۔ ''اج دنے اپنی ڈاکٹر کول جائیں۔ اوہ سبھ ٹھیک کر دیوے گی۔'' اوس نے ہولی جیہی کہیا۔ '' کیہہ ٹھیک کردیوے گی'' مینوں سمجھ نہ آئی، '' ایسے ہفتے جا کے ابورشن کروا آ۔ اگے ہی بہت دیر ہو چکی ہے۔ ہور لیٹ کرنا ٹھیک نہیں ہے۔ اوہنے جیویں حکم دتا۔ '' ابورشن؟ پر کیوں ''؟ میں بوکھلائی۔ '' کیوں دا کیہہ مطلب؟ میں فارسی بول رہیاں جو تینوں سمجھ نہیںآرہی''۔ نریندر مینوں پہلی وار اُچی آواز وچ بولیا۔ '' پر میں ایس بچے نوں جنم دینا چاہندی ہاں نندی، ایہہ تیرے میرے پیار دا ثبوت ہے۔۔۔۔ سچے پیار دا ثبوت۔۔۔'' میں آپنی وکالت کیتی۔ '' اوہ شٹ اپ۔ میں پہلاں ہی دکھی ہاں۔ ڈونٹ گِو می دس بل شٹ اک عورت مینوں پہلاں ہی بتھیرا رگڑ رہی ہے۔ ہن آ دوجی آ گئی۔'' اوہ آپے توں باہر ہو گیا۔ '' پر نندی۔۔'' میں بول ہی رہی سی کہ اوہ وچوں ہی دھاڑیا۔ فضول دی بکواس سنن واسطے میرے کول ٹائم نہیں ہے۔ میرے کول بزنس دیاں ہور بتھیریاں اپوائنٹمنٹاں نیں۔ توں چپ کر کے ڈاکٹر دے جا جنے پیسے لگن گے میں آپے دیواں گا۔'' '' گل سن نریندر میں ماں بننا چاہندی ہاں، تیرے بچے دی ماں۔ جدوں توں میرے کول نہیں ہوویں گا تاں تیری نشانی تیری کمی محسوس نہیں ہوون دیوے گی۔ بے وجہ غصے نہ ہو۔'' ''اُلو دی پٹھی' ماں بننا چاہندی ہے۔ ہزاراں عورتاں روز ماں بندیاں نیں کوئی نواں کم ہے ؟ تیرے ماں بنن نال تیرے تکمے لگ جان گے؟'' بے وقوف نہ بن' عقل توں کم لے۔ مینوں تیرا سہارا چاہی دا ہے تیرے کول آ کے میں زندگی دے غم بھل جاندا ہاں۔ فضول دیاں سردردیاں نہ دے مینوں' نالے توں کواری ہیں۔ نجائز بچے نوں سماج کدے سویکار نہیں کردا۔ سبھ حرام دا کہن گے۔ اوس نوں' توں کتے مونہہ وکھاؤن جوگی نہیں رہیں گی''۔۔۔ اوہ لگاتار بولی جا رہیا سی۔ ''حرام دا کیوں ہے؟ توں باپ ہیں میرے بچے دا آپنا ویاہ نہیں ہویا تاں کیہ ہویا پر رب نوں پتہ ہے کہ میں تیری عورت ہاں۔'' میں اُتم وشواس نال کہیا۔'' قانونن میں تیرے بچے دا باپ نہیں ہاں تے نہ ہی توں میری عورت۔ مینوں ایموشنلی بلیک میل کرن دی کوشش نہ کر۔نہ ہی کسے کورٹ کچہری وچ جا کے میں کہنا ہے کہ میں تیرے بچے دا باپ ہاں۔ تینوں گھر لے دتا،سیٹل کر دتا' بس ایس توں ودھ میرے توں کوئی امید نہ رکھیں۔ تیرے ماں بنن دے شوق وچ میں آپنا گھر پٹ لواں؟ لکھاں دا بزنس ڈوب لواں؟ میرے بچیاں تے ایس چیز دا کیہہ اثر پوے گا' سوچیا اے '' اوہ ہور بھڑک گیا۔ '' توں ذرا سوچ کے دس۔۔۔'' میں کہیا۔ '' فالتو گلاں سوچن دا میرے کول ٹائم نہیں ہے۔ نالے میں اپنے بچیاں نوں چھٹیاں وچ امریکہ لے کے چلیاں ہاں۔ مینوں فون نہ کریں۔۔۔'' آکھ کے اوس نے فون رکھ دتا۔ اوہ ہو گیا سی جیس دی مینوں سپنے وچ وی امید نہیں سی۔ میں سن ہو گئی۔ وشواس نہیں آرہیا سی کہ نریندر ورگا بندہ وی ایس طرحاں پٹھ وکھا دیوے گا۔آپنے آپ تے ترس جیہا آیا مینوں' کیہ کر بیٹھی۔گھروں باغی ہو کے نکلی سی۔ پیار وچ پاگل ہوئی نے سماج دی پروا نہیں کیتی تے اپنی سونے ورگی جوانی نریندر اگے پا دتی۔ اوہ حرام دا مال سمجھ کے ورتدا رہیا تے موقعہ پین تے چوراں وانگ مونہہ چھپا کے بھج گیا۔میں نہ رو رہی سی نہ ہس رہی سی۔فلیٹ وچ اکلی بیٹھی سی۔ اوس فلیٹ وچ جتھے میریاں تے نریندر دیاں فوٹواں لگیاں ہوئیاں سی تھاں تھاں رادھا تے کرشن وانگ۔ایہہ فلیٹ مینوںمندر وانگ لگدا سی۔ تے اج ایسے فلیٹ وچ جیویں اپنے آپ نوں کوٹھے وانگ محسوس کر رہی سی کسے ویسوا وانگ' جس دا گاہک اوس دا مل چکا کے اوس نال سونداتاں ہے پر اوس دے بچے نوں آپنا ناں دینا اوہ اپنی شان دے خلاف سمجھدا ہے۔ تاں میرا بچہ حرام دا ہے۔ کیوں کہ میرا رشتہ حرام دا سی۔ مینوں آپنے آپ تے گلیان جیہی آئی۔ میں آپنے اندروں ہواڑ جیہی آؤندی محسوس کیتی، جیویں میں کوئی گندی نالی سی جیس وچ کوئی راہی مُوت کے چلا گیا سی۔ آپنے آپ توں نفرت ہو گئی۔ جی کیتا کسے گڈی تھلے جا کے سر دے دیواں تے چٹھی لکھ کے رکھ جاواں کے نریندر نے میری زندگی تباہ کیتی ہے۔ پر مرنا اینا آسان کتھے سی۔ سوچدی ہوئی میں کارپٹ تے ہی لیٹ گئی کہ کیہہ کراں۔ اچانک دماغ نے کہیا۔ '' اینی چنتا دی کیہڑی گل ہے نریندر ہی بھج گیا تے ایہہ پھاہا گل پاؤن دی کیہڑی لوڑ ہے۔ کل نوں ڈاکٹر دے جا کے کہانی ختم کر دے''۔ جیویں میرے سر توں کوئی بوجھ اتر گیا۔ سوچیا مڑ نریندر دی شکل نہیں ویکھاں گی۔ آپنے ماں باپ کول واپس چلی جاواں گی۔ ایہہ فلیٹ وی چھڈ دیواں گی کنجری دا کوٹھا۔ میں نریندر نوں گالھ کڈھی۔ دوجے دن ڈاکٹر دے گئی۔ بزرگ ڈاکٹرنی نے میرے سر تے ہتھ پھیریا۔ '' فکر دی کوئی گل نہیں۔ دس منٹ لگن گے۔۔۔'' میں اگلے ہفتے دی اپوائنٹمنٹ لے کے گھر واپس آگئی۔ صرف اک ہفتے دی مصیبت سی۔ پھیر میں فری ہو جاواں گی۔ فلیٹ چھڈن لئی میں اپنا سامان جو گھروں لے کے آئی سی اکٹھا کرنا شروع کیتا۔ الماری تے پیا بھاری اٹیچی کیس چکن لئی میں کرسی تے چڑھ گئی۔اٹیچی بھاری ہوون کر کے میرا کافی زور لگ رہیا سی۔ '' کتے بچے نوں نہ کوئی نقصان پہنچے'' جیویں میرے اندروں کوئی بولیا۔'' پھیر کیہہ ہے؟ توں رکھنا تاں ہے نہیں چنگا ۔۔۔۔ کھیہڑا چھٹے گا۔'' دماغ نے کہیا۔ نہیں اوہ ہور گل ہے پر ایداں اوس نوں تکلیف ہووے گی۔۔۔ میرے اندرلی عورت نے کہیا تے میں اٹیچی اوتھے ہی رکھ دتا۔ پتہ نہیں کیوں ایس اندرلی مصیبت نال مینوں اچانک ہی ہمدردی جاگ پئی سی۔ کم توں میں دو ہفتے دیاں چھٹیاں لے لئیاں۔ رج کے کھادا، کتے بچہ بھکھا نہ ہووے۔ رج کے آرام کیتا کہ جنی دیر ماں دی ککھ وچ ہے اونی دیر تاں آرام نال رہوے پھیر تاں۔۔۔۔ میرا جی بھر آیا۔ جیویں میرے اندر کوئی کھڈونا بننا شروع ہو گیا سی۔ اٹھدے بہندے، سوندے کھاندے، ہر ویلے سرت اوس ول ہوندی۔ کتے کوئی انگ نہ ڈگ پوے ایس کھڈونے دا۔ میں دھرتی وانگ ہری ہو گئی سی۔ شیشے وچ آپنا روپ نہ پچھان سکی۔ کنی سوہنی لگدی سی آپنے آپ نوں۔ توں ماں بنن والی ہیں روپ۔ ہن توں رچن ہاری ہیں۔ دنیا دا سبھ توں وڈا رُتبہ تینوں مل رہیا ہے۔۔۔ تیرے حسن دا کوئی مقابلہ نہیں کرسکدا۔۔۔۔ شیشے چوں میرے پرچھاویں نے کہیا۔ '' پر ایہہ بچہ نجائز ہے۔ سماج کسے نجائز رشتے نوں سویکار نہیں کردا۔ ایتھے قانون دے پہرے نیں۔۔۔'' میں پر چھاویں نوں جواب دتا۔'' رشتہ کوئی وی نجائز نہیں ہوندا روپندر۔ مطلب تاں ہے تسیں کسے رشتے نوں کنی ایمانداری نال جیندے ہو۔'' پرچھاویں نے اگوں بحث کیتی۔ '' پر۔۔۔۔ پر میں اکلی۔۔۔ سماج۔۔۔۔۔ بچہ۔۔۔۔ ماں۔۔۔۔ باپ۔۔۔ رشتے۔۔۔۔ نہیں نہیں میں ایہہ بھار اکلی نہیں چک سکدی۔ بچے دے باپ دا ہونا بہت ضروری ہے۔ سماج بچے دے باپ دا ناں پچھدا ہے۔ میرے بچے دے تاں متھے تے لکھیا ہووے گا کہ ایس دا باپ چور ہے۔ نہیں میں آپنے سوارتھ لئی بچے نوں ایڈی سزا کیویں دیواں۔۔۔'' میں شیشے ولوں مونہہ دوجے پاسے کر لیا۔ گربھ وتی عورت واسطے ایس ویلے اوس بچے دا باپ اوس کول ہونا کنا ضروری ہے۔ مینوں احساس ہویا۔ صرف عورت نوں جذباتی طور تے ہی نہیں سگوں بچے نوں وی جیویں اندروں پتہ ہوندا ہے کہ میرا باپ کون ہے۔ شائد نریندر دا فون آ ہی جاوے کہ بچے نوں رکھ لے۔۔۔۔تے آپنے ایس خیال تے میں رو پئی۔ نہ نریندر دا فون آیا تے نہ میں فیصلہ بدل سکی۔ ڈاکٹر کول جان توں اک رات پہلاں میں گردوارے گئی۔ آپنے پاپاں دی بھل بخشوان تے ہمت منگن۔ گردوارے وچ ڈھاڈی جتھا صاحب زادیاں دی شہیدی دا ساگا گا رہیا سی، جیہناں نوں نیہاں وچ چُنیا گیا۔ ساکا سُندے ویلے میں بہت روئی۔ دھن گرو تے دھن تیرے بچے۔ بچیاں دا کیہ دوش سی۔ میرا بچہ وی کل نوں نا انصافی دیاں نیہاں وچ دب دتا جاوے گا تے میں خالی ہو جاواں گی۔ زمین چوں جے پودا وی پٹئیے تاں مٹی جڑھاں نال نکل جاندی ہے۔ پھیر میں تاں عورت ہاں۔ میری تاں ککھ پٹی جانی سی آندراں نکل جان گئیاں میریاں۔ روندی روندی میں گھر آگئی۔ گھر آکے دوجے دن ڈاکٹر دے جان دی تیاری کیتی۔ رات دے چوتھے کو پہر میں ادھ سُتی ادھ جاگدی سی جیویں میرے اندروں آواز آئی '' ماں'' بے سرتی جیہی وچ میں ایہہ '' ماں'' لفظ پھیر سنیا' جیویں میرے ننگے ڈھڈ نال کوئی نکا جیہا بلونگڑا چمڑیا ہویا سی۔ اوس دے نکے نکے ہتھ پیر میں آپنے ڈھڈ تے محسوس کیتے۔ آپنے آپ ہی میرا ہتھ میرے ڈھڈ تے چلا گیا۔ اپنے اندر میں کوئی جیوندی جاگدی چیز محسوس کیتی جو ہل رہی سی۔ انھیرے وچ میں اپنے اندر جھات ماری۔ جیویں دو چھوٹیاں چھوٹیاں اکھاں میرے ول گھور رہیاں سن '' ماں'' اوہناں اکھاں نے پکاریا۔ مینوں ٹھنڈیاں تریلیاں آ گئیاں۔ میں آپنے ڈھڈ نوں گھٹ کے جپھی پالئی۔ '' میرے بچے۔۔۔۔۔ میں تینوں جنم دیواں گی۔ معاف کر دے میں آپنے سوارتھ لئی تیرا قتل کرن دی سوچی۔ تیرا باپ چور ہے' بچے پر تیری ماں۔۔۔۔ تیری ماں تاں تیری ماں ہے۔۔۔'' میرا سرھانا ہنجواں نال بھج گیا سی۔ عجیب جیہی شانتی ملی مینوں۔ عجیب جیہی ہمت آگئی میرے وچ تے میں اودوں ہی اُٹھ کے آپنا سامان اکٹھا کیتا۔ سویرے ہی ڈاکٹر نوں فون کر دتا کہ میں وچار بدل لیا ہے۔ مڑ کے میں کدی پچھتائی نہیں تے نہ ہی زندگی نال شکوہ کیتا کہ کیہ ہور ہیا ہے۔ اوہ فلیٹ چھڈ کے میں کرائے دے کمرے وچ چلی گئی۔ کم تے جانا شروع کر دتا۔ تھوڑے دناں بعد ہی میرا بھید کھلنا شروع ہو گیا آخر کدوں تک میں اگ نوں جھولی وچ چھپا کے رکھ سکدی سی۔ لوکاں نے کنجری کتی کہیا۔ کم والیاں نے آوازے کسے۔ ماں نوں پتہ لگیا تاں اوس نے بتھیرا سر پٹیا۔ پر میرے کناں نے اندروں اک وار '' ماں''۔۔۔ لفظ سنیا سی جیویں اوس توں بعد میرے لئی دنیا دی ہر آواز چھوٹی ہو گئی سی۔ میں اوس آواز نوں شرے عام سننا چاہندی سی۔ نوں مہینے لوکاں دے طعنے مہنے سن کے تے گاہلاں کھا کے کڈھے۔ میں دنیا دیاں اوہناں عورتاں بارے کتاباں پڑھیاں جیہناں نے اکلیاں نے بچے پیدا کیتے سی۔ شکتلا تے سیتا ورگیاں جیہناں دے آدمی اوہناں نوں ادھ واٹے چھڈ گئے سی۔ پھیر امن دیپ جمیا' جیویں میری ساری تپسیا سپھل ہو گئی۔ نہ دنیا نال کوئی گلا رہیا تے نہ نریندر دی بے وفائی یاد رہی۔امن دیپ نوں ویکھ کے جیویں میری ساری سنگھرش دی تھکاوٹ لہہ گئی۔ عورت جدوں ماں بن جاندی اے تاں اوس لئی دنیا دے سارے رشتے چھوٹے ہو جاندے ہن۔ نریندر بھاویں میرے توں پٹھ موڑ گیا سی پر بچے دی خبر جیویں اوس نوں ہوا وانگ ملی۔ اک دن اوہ آگیا۔ '' تینوں کنا سمجھایا سی ایس مصیبت وچ نہ پے۔ ہن کنی اوکھی ہیں۔۔۔۔'' اوس نے ہمدردی جتائی۔ میں اوس دی گل دا کوئی جواب نہ دتا۔'' چل جو ہو گیا سو ہو گیا۔ آپنے فلیٹ وچ واپس چل۔ میرا بچہ کرائے دے کمریاں وچ رُلے میرے توں برداشت نہیں ہوندا۔اسیں سردار ہاں پنڈ دے۔راجیاں ورگے ہاں۔ ایہو جیہی زندگی تاں ساڈے نوکر وی نہیں جیندے۔۔۔'' اوس دے اندرلا باپ ہنکار بن کے بولیا۔ '' نریندر ایہہ اوہی بچہ ہے جس دے پیدا ہون دی خبر سن کے توں فون تک کرنا چھڈ دتا سی تے جس دی ماں توں راہاں وچ چھڈ کے چلا گیا سی۔ نالے میری اک گل سن لؤ دھیان نال سردار جی۔ میرا بچہ کسے راجے مہاراجے دا بچہ نہیں ہے۔ اوہ اک اکلی ماں دا بچہ ہے۔۔۔مزدور ماں دا۔ میں نہیں چاہندی اوس دے من وچ کوئی بھلیکھا پوے۔ ایس لئی توں اج توں بعد ایتھے نہ آویں۔'' میں اوس نوں باہر کڈھ کے دروازہ بند کرلیا۔ نریندر کئی مہینے پھیر نہ آیا۔ امن ودھنا شروع ہو گیا سی۔ شامی کم توں تھکی ہاری آوندی تاں اوس نوں ویکھ کے جیویں میرے وچ نویں جان پے جاندی ۔ تھوڑے پیسے پھڑ پھڑا کے میں آپنا گھر لے لیا۔ نریندر نے پھیر میرا کھرا کھوج کڈھ لیا تے آ کے اک دن میرے پیر پھڑ لئے۔'' رب دے واسطے میرے گناہ دی سزا میرے بچے نوں نہ دے۔ اوس نوں باپ دے پیار دی لوڑ ہے۔'' اوہ کدے کدے امن نوں ملن آجاندا تے میں نوٹ کیتا کہ جے کدے نریندر نہ آوندا تاں امن آنے بہانے روندا، بخار چڑھا لیندا۔ میں بچے لئی اینی بدنامی جھلی سی تے زندگی داء تے لا دتی سی۔ اوس دی اداسی میرے توں سہاری نہ گئی۔ میں نریندر نوں گھر آون جاون دی کھلھ دے دتی،گھر وچ آون دی جدوں اجازت مل گئی تاں اک دن نریندر نے میرے نال ہم بستری کرن دی کوشش کیتی۔ '' تمیز نال رہ جے بچے کر کے میں تینوں ایس گھر وچ آؤن جاون لئی کہہ دتا ہے تاں ایس دا ایہہ مطلب نہیں کہ میں پھیر اتہاس نوں دہراؤن لگی ہاں۔ ایہہ نہ سمجھیں کہ میں کمزور ہو گئی ہاں تے مینوں تیرے سہارے دی لوڑ ہے، میں اپنے بچے نوں اداس نہیں ویکھ سکدی تے تیرا اوس دے نال خون دا رشتہ ہے۔ تیرے بغیر اوہ روندا میرے توں ویکھیا نہیں جاندا۔۔۔۔۔'' میں اگ وانگ مچی۔ ''میری غلطی معاف کر دے'' اوس نے اکھاں بھریاں۔ ''فضول مینوں ڈسٹرب نہ کر۔ توں مینوں کنجری؟ سمجھ رکھیا اے؟ جے تیرے توں نبھنیاں نہیں سی تاں لائیاں کیوں نالے اج توں بعد مینوں ہتھ لایا تاں ہتھ توڑ دیواں گی۔۔۔ بچے نوں مل تے جا!۔۔۔'' آکھ کے میں اوس نوں باہر دا بوہا دکھایا۔ اوہ ہمیشہ لئی چپ ہو گیا ۔بچہ اوس دی وی کمزوری سی۔ اوہ چپ چاپ آوندا۔ بچے نال کھیڈ دا تے چلا جاندا۔ ہوندی ہوندی گل نریندر دی پتنی تک پہنچ گئی۔ اوہ مارو مار ہوئی میرے گھر آئی۔ آؤندے سار پہلاں تن چار تھپڑ میرے مونہہ تے مارے۔ پھیر میرے وال پٹے۔'' کنجرئیے تینوں میرا ہی گھر لبھا دی پٹن نوں ۔ تھوڑی خلقت تُری پھردی ہے؟ کسے ہور دے گھر وچ ڈاکہ مار دی۔ اک آہ کیڑا جم سٹیا حصہ منگن نوں ۔۔۔'' اوہ امن ول ودھی۔ '' بھین جی میں بھج کے اگے آ گئی مینوں جو مرضی کہو میں تہاڈی چور ہاں پر بچہ۔۔۔۔'' '' چپ کر زیادہ چنگی بنن دی کوشش نہ کر میرے ساہمنے۔ میں جاندی ہاں تیرے ورگیاں نوں۔ دوجیاں دے آدمی سانبھنا تہاڈے پُٹھے ہتھ دا کم ہوندا ہے۔ پر میں وی کوئی گئے بیتے گھر دی نہیں ہاں۔ بڑی مضبوط چیز ہاں۔ تیرے ورگیاں کئی آئیاں تے کئی گئیاں پر نریندر نوں میرے توں کوئی نہیں کھوہ سکی۔ میں اوہناں عورتاں وچوں نہیں جیہڑیاں گھبرا کے دوجے دن طلاق دے دیندیاں نیں۔ میں سمجھ لؤں میرا آدمی دو گھنٹے کنجری دے کوٹھے تے جاندا ہے۔ اخیر رات نوں تاں میرے کول گھر ہی آؤندا ہے نہ۔ تیرے ورگیاں جے دس وی آجاون تے میرا کجھ نہیں وگاڑ سکدیاں۔۔۔۔ بگانی اگ تے کنے کو دن ہڈ سیکیں گی۔ آخر آدمی تاں میرا ہی رہے گا۔۔۔۔'' اوہ اگ تھکدی تے انگیار بکدی واپس چلی گئی۔ مینوں اوس تے ترس آیا۔ دھوکھا اوس نال وی ہویا سی۔ میں تاں سوچیا سی کہ بلجیت کوئی بدصورت جیہی عورت ہووے گی پر اوہ تاں کافی سوہنی سکھی بھرے پرے جسم دی مالک سی۔ میں چپ رہی سی۔انجانے وچ کسے ویاہے ہوئے بندے نال پیار پا کے میں کنا غلط کم کیتا سی۔ پر میرا قصور کیہ سی؟ ایہہ تاں نریندر ہی سی جو بلجیت دا نقشہ ہی ہور کھچدارہیا میرے ساہمنے۔ بلجیت نے سارے شہر وچ ڈھنڈورا پٹ دتا کہ میں اوس دے آدمی نوں لٹ کے کھا رہی ہاں۔ اک دن نریندر کتے باہر گیا ہویا سی اوس دا لڑکا پچھوں آیا۔ میں بوہا کھولیا۔ '' آنٹی میرا ڈیڈ اج باہر گیا ہویا ہے۔ جے تیرا نہیں سردا تاں میں آواں اج رات تیرے کول ۔۔۔۔'' اوہ ہسیا۔ میں کیہہ کہندی پر اوس دن توں بلجیت نال مینوں نفرت ہو گئی۔ میرے لئی تاں پیسے پہلاں ہی کجھ معنی نہیں رکھدے سی۔ ہن تاں پیسے والیاںدے چہرے بری طرحاں ننگے ہو گئے میرے ساہمنے۔ میں بہت محنت کرنی شروع کر دتی۔ میں چاہندی ساں میرا بچہ بہت اچھی ایجوکیشن لوے۔ ودھیا سکولاں وچ پڑھے تے دنیا دا بہترین بندا بنے۔ مینوں ہر بندے نے نفرت کیتی ہے آشا۔ ہر بندے نے مینوں غلط سمجھیا۔ شائد میرا بچہ وی وڈا ہو کے مینوں غلط سمجھے پر میں اپنے خون دیاں گھٹیاں نال اوہنوں پال رہی ہاں۔ایہدے وچ سب کجھ ایس دے باپ والا ہے۔ اوہی اکھاں اوہی بلھ تے اوہی مسکان' جدوں ایہہ گھنٹہ گھنٹہ میرے والاں نال کھیڈ دا ہے جاں میرے پیر پھڑ کے بیٹھ جاندا ہے تاں' جیویں نریندر میرے ساہمنے بیٹھا ہوندا ہے۔ نریندر نوں تاں میں معاف نہیں کرسکدی۔ معاف کرن نوں میرا کیہڑا اوس نوں نفرت کردی ہاں، نفرت وی اوس نوں کیتی جاندی ہے ' جس دی کوئی قیمت تہاڈیاں نظراں وچ ہووے۔جیہڑا بندی نظراں چوں گر جاوے اوہ نفرت دے قابل وی نہیں رہندا۔ ہن تاں میں تاں میرا بچہ۔۔ بس ایہی میرے زندگی ہے۔۔۔ جے ایہہ نہ ہوندا تاں پتہ نہیں میں اج کِتھے ہوندی۔۔۔ اوس نے جیویں اپنی کہانی دا اخیر کیتا۔ '' روپندر ! بچہ تاں بہت خوبصورت ہے ۔خاص کر کے جدوں میں اوس دے کیس رکھے ویکھدی ہاں تاں پتہ لگدا ہے کہ تیرا سکھ دھرم وچ کنا وشواس ہے پر تینوں ایہہ خیال کیوں آیا کہ تیرا بچہ پگ بنھے؟'' میں پچھیا۔ ''آشا۔۔۔ اک وار جدوں امن پنج کو سال دا سی تاں سکولوں آیا۔ رات نوں میں جدوں اوس نوں سلاؤن لئی کہانی سناؤن لگی تاں اوہ بولیا۔ '' مم ! ٹیل می سم تھنگ اباؤٹ گولڈن ٹیمپل۔۔۔ آئی وانٹ ٹو سی گولڈن ٹیمپل ان انڈیا۔ وین وی گو ٹو انڈیا مم ٹو سی گولڈن ٹیمپل ۔۔۔؟'' جدوں اوس نے اپنیاں نکیاں نکیاں بانہاں میرے گردن دوالے لپیٹیاں تاں مینوں لگیا جیویں میرا کوئی گُن پہلی وار اوس وچ جاگیا ہووے۔ مینوں اوہ بڑا پیارا لگیا تاں میں دوجے دن ہی انڈیا جان لئی سیٹاں بک کروا لئیاں۔نریندر نوں پتہ لگیا تاں اوہ بوہت بولیا '' بچے نوں کتھے لے کے جاویں گی اینی گرمی وچ؟ بیمار ہو جاوے گا۔'' پر میری ضد اگے اوس دی اک نہ چلی۔ ہار کے اوہ وی نال ہی تر پیا۔۔ اوہ مینوں آپنے پنڈ لے گیا۔ میرے اندر روشنی دی کوئی لیک جیہی اٹھی۔۔ شائد اوہ مینوں اپنے ماں باپ دے گھر لے جاوے گا۔ شائد اوتھے جا کے اوہ ایس رشتے نوں کوئی ناں دیوے گا پر اوہ مینوں کھوہ والے گھر وچ لے گیا۔ کھیتاں وچ کھوہ تے لاگے اک کچا جیہا گھر بنیا ہویا سی اوتھے خاص مہماناں دے ٹھہرن دا شائد گیسٹ ہاؤس بنیا ہویا سی۔ مینوں پھیر اپنی اوقات دا احساس ہویا تے جیہڑی دل وچ روشنی دی لیک اٹھی سی اوہ پھیر نفرت وچ بدل گئی۔ نہ اوس دے گھروں کوئی مینوں ملن آیا تے نہ اوہ مینوں گھر لے کے گیا۔ شائد لوک کہندے ہون گے ولیتوں کوئی کنجری آئی ہوئی ہے۔ اسیں سارا پنجاب گھمے۔ ہرمندر صاحب وی گئے۔ آؤن توں اک دن پہلاں میں امن نوں لے کے پنڈ دے گردوارے متھا ٹیکن گئی۔ میرے نال گھر دی صفائی کرن والی جماندارنی وی سی جو امن نوں ہر ویلے گودی چک کے میرے نال چلدی سی۔ '' آہ کاکا جی کون نیں بھائی۔۔۔۔؟'' گرنتھی نے نوکرانی نوں پچھیا۔ ''ولیتوں چھوٹی سردارنی جی آئے نیں بھائی جی۔ آہ کاکا اوہناں دا ہی ہے۔۔۔۔'' آکھ کے اوس نے بابا جی اگے متھا ٹیکیا۔ میریاں بھبھاں نکل گئیاں۔ میں جماندارنی دے گل لگ کے پھٹ پھٹ کے رو پئی۔ جیویں سالاں دی بدھی ویدنا ہنجواں دے ہڑھ وچ ویہہ ُتری سی۔ امن دے پیدا ہون توں بعد اج میں پہلی وار روئی سی۔ '' بس کرو سردارنی جی' سانوں کیہڑا پتہ نہیں۔ سبھ سمجھدے آں پر کہہ نہیں سکدے۔ اکھے وڈے بندیاں دیاں وڈیاں گلاں۔۔ اسیں کمین ہوئے پر پتہ سبھ کاسے دا اے۔ جٹ ہتھ آئی تیویں تے زمین کدے نہیں چھڈ دا۔ موقعہ ملے تاں دوجے دی وی اوہ سانبھ لیندا اے۔ بھلا دائیاں توں ڈھڈ لکے نیں۔ میں کیوں جھوٹھ بولاں۔ مہاراج دے گھر وچ کھڑی ہاں۔۔۔۔'' پتہ نہیں اوہ کیہ کیہ بولدی رہی۔ پر میرے کناں وچ صرف '' چھوٹی سردارنی'' لفظ ہی گونج رہیا سی جیویں زندگی دے سارے اُلانبھے لہہ گئے سی تے اوس ویلے میں فیصلہ کرلیا سی کہ میں آپنے پتر نوں سنگھ سجاواں گی۔ رب دے گھر وچ پہلی وار مینوں کسے نے پہچانیا سی۔