ہڑتال (میکسم گورکی)

نیپلس دے ٹرام-اہلکار ہڑتال ‘تے سن۔ سارے روئیرا ڈیچیایا راہ ‘تے خالی ٹراما دی لمبی قطار لگی ہوئی سی تے پیازا دیل وتوریا وچّ کنڈکٹراں تے ڈراوراں دی بھیڑ جمع سی۔ ایہہ سارے ہسمکھ، بڑبولے تے پارے وانگ چنچل نیپلس دے واسی سن۔ اپر باغ دے جنگلے دے اس پاسے پھوارے دی دھار تلوار وانگ چمک رہی سی۔ ہڑتالیاں دے چپھیرے اوہناں لوکاں دی بھیڑ سی جنہاں نے اپنے اپنے کم-کاج لئی اس وڈے شہر دے وکھ وکھ ہسیا ‘چ جانا سی۔ دوکاناں دے منیم، کاریگر، وپاری درزیانیاں-اہزیانیاں سارے لوک بڑے غصے وچّ سن تے ہڑتالیاں نوں اچی اچی گالھاں کڈھ رہے سن۔ سخت لفظاں تے چبھویں طعنیاں دا وٹاندرا ہو رہا سی تے ہتھاں دیاں حرکتاں توں کافی کم لیا جا رہا سی، کیونکہ نیپلس دے واسی اپنے ہتھاں نال اونی ہی صاف تے جوشیلی گل بات کردے ہن جنی اپنیاں انتھکّ جیبھاں نال۔
سمندر ولوں نمھیں ہوا دی لہر تردی ہوئی آئی تے شہر دے باغ دے لمے لمے تاڑ دے برچھاں دے گوڑھے ہرے رنگ دے پکھیاں ورگے پتیاں وچّ ہلکی جہی کمبنی چھڑی۔ ایہناں برچھاں دے تنے وڈے وڈے ہاتھیاں دیاں بے ڈھنگیاں لتاں وانگ عجیب جہے لگّ رہے سن۔ بچے-نیپلس دیاں سڑکاں دے ادھننگے بچے-چڑیاں وانگ ایدھر اودھر نچّ رہے سن تے اوہناں دے ہسن چہکن نال وایومنڈل گونج رہا سی۔
کسے پرانی نقاشی وانگ دسن والا شہر دگدے ہوئے سورج دیاں ہزاراں کرناں نال نہاتا ہویا سی تے اس ‘چوں ‘آرگن’ دی گونج اٹھدی ہوئی پرتیت ہو رہی سی۔ کھاڑی دیاں نیلیاں لہراں پتھراں دے بنے بنھ نال ٹکرا رہیاں سن۔ اوہناں دی آواز طنبورے دی کمبدی ہائی لے وانگ شہر دے رولے تے چیک-چہاڑے دا ساتھ دے رہی سی۔
سارے ہڑت
“ویکھو، سجنو! آخر آدمی کرے وی کی، جد کہ اوہ اپنے بال بچیا لئی مکارونی وی نہ خرید سکدا ہووے؟”
شاندار وردیاں پائی میونسپل پولیس والے دو-دو تنّ-تنّ جنے کھڑوتے ایہہ ویکھ رہے سن کہ بھیڑ کر کے کتے گڈیاں دی آواجائی والی اک اداسی وچّ جڑے ہوئے کھڑوتے سن تے گھٹ-ودھ ہی لوکاں دی بھیڑ دے چبھویں طعنیاں دا جواب دے رہے سن۔ اوہناں ‘چوں کجھ باغ دے جنگلے ‘تے چڑھ کے لوکاں دے سراں اتوں دی سڑک ولّ اتاول نال ویکھ رہے سن، جویں شکاری کتیاں نال گھریا ہویا بگھیاڑاں دا ٹولا ویکھ رہا ہووے۔ اس وچّ کوئی شکّ نہیں سی کہ ایہہ وردیاں والے ہڑتالی اپنی گلّ تے اٹلّ رہن دے پکے نسچے صدقہ اک-دوجے نال بجھے ہوئے سن تے ایسے کر کے لوکاں دا غصہ ودھ رہا سی۔ پر لوکاں دی بھیڑ وچّ کجھ فلاسفر وی سن۔ چپ چاپ سگرٹاں پیندیاں اوہناں نے ہڑتال دے جوشیلے ورودھیاں نوں انجھ جھڑکاں سنائیاں :چّ رکاوٹ نہ پوے۔ پولیس والے بالکل نرپکھّ سن۔ اوہ نندکاں نوں وی تے نندے جان والیاں نوں وی اکو اکھ نال ویکھ رہے سن تے جد رولا ہور اچا ہو جاندا، ہتھاں دیاں حرکتاں ہور تیز ہو جاندیاں تاں دوہاں پکھاں دا مسکراؤندے ہوئے مخول اڈاؤندے سن۔ پولیس دا اک دستا اپنیاں چھوٹیاں ہولیاں بندوقاں سمبھالی نال دی اک سوڑی گلی دے مکاناں دے ساہمنے کھڑوتا سی تاں جو لوکاں تے ہڑتالیاں دی جھڑپ ہون ‘تے وچّ پے کے روکیا جا سکے۔ اس دستے دے سپاہی گھناؤنے لگّ رہے سن۔ اوہناں تنکریاں ٹوپیاں، بنھاں باہاں دے چوغے تے لال دھاریاں والیاں پتلوناں پائیاں ہوئیاں سن۔ پتلوناں اتے لال رنگ دیاں دو دو دھاریاں انج لگّ رہیاں سن جویں لہو دیاں لیکاں ہون۔
چانچکّ چپّ چھاء گئی۔ نہ جھگڑا رہا، نہ مخول، نہ گالھاں۔ انج جاپیا جویں بھیڑ اک نویں چیتنا آ گئی ہووے، اک شانتی دا احساس۔ تنے ہوئے چہرے لے کے ہڑتالی اک دوجے دے ہار نیڑے ہو گئے جد بھیڑ چوں اچی آواز اٹھی –
“سپاہی۔”
ہڑتالیاں خلاف وجائیاں نفرت تے جت دیاں سیٹیاں دی آواز سواگت بھرے رولے وچّ مل گئی تے ہلکے بھورے رنگ دا سوٹ تے پناما دا ٹوپ پائی اک ہٹا کٹا آدمی پتھر دے پکے راہ ‘تے پیراں دا کھڑاک کردا ہویا نچن ٹپن لگا۔
کنڈکٹر تے ڈرائیور بھیڑ نوں چیردے ہوئے سہجے سہجے ٹراماں ولّ ودھے تے کجھ ٹراماں ‘تے چڑھ گئے۔ چپھیرے دے چیک چہاڑے تے گالھاں دا منہ توڑ جواب دندے ہوئے جد اوہ بھیڑ نوں چیر کے اگے ودھ رہے سن تاں اوہناں دے چہرے ہور وی گمبھیر دس ہرے سن۔ رولا گھٹن لگا۔
سانتا لوسیا بنھ ولوں بھوریاں وردیاں والے سپاہی ناچ دی لے تے قدماں دی آواز کردے ہوئے آئے۔ اوہناں دے ہتھ مشین وانگ اگے پچھے ہلّ رہے سن۔ اوہ ٹیم دے سپاہیاں ورگے لگّ رہے سن تے کھڈونیاں وانگ ٹٹّ جان والے۔ اوہناں دا آگوُ اک لمبا سنکھا افسر سی جس دیاں بھوآں سنگڑیاں ہوئیاں سن تے بلھ نفرت نال مڑے ہوئے۔ اس دے نال اک گٹھے ہوئے سریر والا آدمی اچھلدا ہویا تر رہا سی۔ اس دے سر ‘تے ٹوپ-ہیٹ سی۔ اوہ بکڑواہ کر رہا سی تے ہتھاں دیاں بے حساب حرکتاں نال جویں ہوا نوں چار رہا سی۔
بھیڑ ٹراماں دے پچھانہ ولّ ہٹّ گئی۔ سپاہی مالا دے بھورے منکیاں وانگ کھنڈر گئے تے اوہناں نے اتھے ہی ٹراماں دے پلاٹفارماں دے کول اپنیاں تھاواں ملّ لئیاں جتھے ہڑتالی کھڑے سن۔
ٹوپ-ہیٹ والے آدمی نے تے اس دے آلے-دوالے کھڑے عزت دار وکھائی دین والے شہریاں نے اپنے ہتھ زور نال ہلا کے اچی ساری کیہا-
“ایہہ آخری موقع اے … التیما وولتا! سنیا تسیں؟”
افسر سر نوائی، جویں اپنے آپ وچّ گواچا، مچھاں نوں مروڑ رہا سی۔ اوہ اپنے ٹوپ-ہیٹ نوں ہلاؤندا ہویا کنّ-کھاؤ آواز وچّ چیکدا ہویا افسر ولّ بھجا۔ افسر نے کنوکھیا نال اس ولّ تکیا، پھیر اپنے آپ نوں سمبھالیا تے چھاتی تان کے زوردار آواز وچّ حکم دین لگا۔ حکم سندیاں ہی سپاہی اچھل کے ٹراماں دے پائیداناں ‘تے چڑھن لگے۔ اک-اک پائیدان ‘تے دو-دو سپاہی کھڑے ہوئے، جد کہ ڈرائیور تے کنڈکٹر اک-دوجے دے مگر چھال مار کے تھلے آ گئے۔
بھیڑ نوں ایہہ درش بڑا سوادلا لگا۔ لوکاں نے چیکاں ماریاں، ہسے تے سیٹیاں وجائیاں۔ پر رولا چانچکّ رک گیا تے لوک، تنے ہوئے گمبھیر چہرے تے حیرانی نال پھیلیاں اکھاں لئی ٹراماں کولوں چپ چاپ پچھانہ ہٹ گئے تے سبھ توں اگے کھڑوتی ٹرام ولّ بھیڑ-بھڑکے وچّ اگے ودھن لگے۔
اوتھے اوہناں ویکھیا کہ ٹراماں دے پہیہ توں دو فٹ دی وتھّ ‘تے ڈرائیور لما پے گیا۔ اس دے چٹے والاں والا سر ننگا سی تے چہرہ اسمان ولّ ویکھ رہا سی۔ اس دا چہرہ سپاہی دا چہرہ سی تے اس دیاں مچھاں جویں غصے نال کھڑوتیاں ہوئیاں سن۔ لوک اکھاں ٹڈی ویکھ ہی رہے سن کہ باندر وانگ چنچل اک چھوٹا جیہا منڈا اگے ودھ کے ڈرائیور دے کول لما پے گیا تے پھیر اک-اک کرکے کئی ہور وی اس وانگ لمے پے گئے۔
بھیڑ وچّ اک ہلکی جہی بھنبھناہٹ پیدا ہوئی تے لوکاں نے ڈردیاں مارے دیوی مودنا نوں بلایا۔ کجھ اک نے گالھاں کڈھیاں۔ تیویں دا چیک چہاڑا پیا تے بچے جوش وچّ آکے ربڑ دی گیند وانگ اچھلدے رہے۔
ٹوپ-ہیٹ والا آدمی آپے توں باہر ہو کے چیک اٹھیا، افسر نے اس ولّ ویکھیا تے اپنے موڈھے کٹھے کیتے۔ ٹرام ڈرائیوراں دا کم کرن لئی اس دے سپاہی بھیجے گئے سن، پر ہڑالیا نال لڑن جھگڑن دا حکم اس کول نہیں سی۔
تد کجھ چاپلوس شہریاں نال گھریا ہویا اوہ ٹوپ-ہیٹ والا آدمی تکھے پیریں سپاہی ولّ ودھیا تے ایہہ لوک اگے ودھ کے پٹڑی تے لمے پئے ہوئے آدمیاں نوں اوتھوں ہٹاؤن لئی نیوں گئے۔ تھوڑی جنی ہتھو-پائی ہوئی تے پھیر چانچکّ درشکاں دی ساری بھیڑ، جو گھٹے نال دھوڑی گئی سی، اگے ودھی، غرضی تے رولا پاؤندی پٹڑیاں ولّ بھجّ گئی۔ پناما-ٹوپما والے آدمی نے جھٹکے نال ٹوپ لایا۔ ہوا وچّ اچھالیا تے سبھ توں پہلاں انتلے ہڑتالی کول لما پے گیا۔ ہڑتالی دے موڈھے نوں اس نے تھاپڑیا تے اچی اچی اس نوں حوصلے بھریاں گلاں کہیاں۔
لوک اک اک کر کے انج پٹڑیاں ‘تے ڈگن لگے جویں اوہناں دے پیراں تھلیو دھرتی کھسکدی جی رہی ہووے۔ اوہ لوک بڑے ہسمکھ سن تے بڑا رولا رہے سن۔ دو منٹ پہلاں اوہناں دا اوتھے کوئی تھہو پتہ وی نہیں سی۔ تھلے ڈگدے ہوئے اوہ ہسّ رہے سن، اک-دوجے ولّ ویکھ کے منہ بنا رہے سن تے اس افسر ولّ سینتاں کردے ہوئے رولا پا رہے سن جو اس ٹوپ-ہیٹ والے آدمی نال گلاں کر رہا سی۔ کجھ مسکرانؤندا ہویا اپنے دستانے اس دے نکّ دے تھلے کر کے ہلا رہا سی تے اپنے سوہنے سر نوں جھٹکا دے رہا سی۔ ہور ہور لوک پٹڑیاں ‘تے وچھدے گئے، تیویناں نے اپنیاں ٹوکریاں تے گنڈھاں سٹّ دتیاں۔ ہاسے نال لوٹ پوٹ ہو رہے بچے کمبدے ہوئے کتوریاں وانگ کٹھے ہو گئے تے سوہنے لباساں والے لوک وی دھوڑ وچّ لمے پے گئے۔
اگلی گڈی دے پلاٹفارم تے کھڑے پنجاں سپاہیاں نے پٹڑیاں ‘تے پئے منکھی سریراں دے ڈھیر نوں ویکھیا تے بے تحاشہ ہسن لگے۔ ہسدے ہوئے انجھ لوٹ-پوٹ ہون لگے کہ ڈگنو بچن لئی اوہناں نے لوہے دیاں سیکھاں نوں پھڑ لیا تے اپنے سراں نوں پچھانہ ولّ جھٹکدے تے اگانھ ولّ سٹدے اس درش نوں مانن لگے۔ ہن اوہ ٹین دے بنے سپاہی نہیں سن لگّ رہے۔
… ادھے گھنٹے مگروں ٹراماں جھن جھن ٹھن ٹھن کردیاں نیپلس دیاں سڑکاں ‘تے سرپٹ دوڑن لگیاں۔ پلیٹ فارم تے خوشی نال چمکدے چہریاں والے جیتو کھڑے سن جو ٹراماں وچّ تردے ہوئے نرمی نال پچھ رہے سن-
”ٹکٹ؟”
تے مسافر اکھ ماردے ہوئے، مسکراؤندے ہوئے تے مذاق وچّ ہلکی جہی ناراضگی پرگٹ کردے ہوئے اوہناں نوں لال پیلے نوٹ دے رہے سن۔